گذار از اقتصاد نفتی به اقتصاد دانش بنیان و تحلیل نقش سیاست های علم، فناوری و صنعت-مشخصات اقتصادهای نفتی

نویسنده

پژوهشکده سیاست گذاری علم، فناوری و صنعت دانشگاه صنعتی شریف

چکیده

این سلسله مقاله ها سعی دارد ضمن تحلیل فرآیند گذار از اقتصاد نفتی به اقتصاد دانش محور، به صورت خاص نقش سیاست های علم، فناوری و صنعت را در این گذار مورد بررسی قرار دهد. هر چند در مورد نقش این سیاست ها برای نیل به اقتصاد دانش محور پیش از این بحث های زیادی شده، اما کمتر در مورد این سیاست ها در کشورهای مبتنی بر منابع طبیعی و به ویژه اقتصادهای نفتی صحبت شده است. پیش فرض این سلسله مقاله ها این است که نمی توان فرآیند سیاست گذاری در هر حوزه از جمله حوزه سیاست گذاری علم، فناوری و صنعت را مستقل و جدا از بستر و زمینه آن تحلیل کرد. از همین رو، موضوع این مقاله به عنوان اولین مقاله از این سری، به تبیین مشخصات و ویژگی های اقتصادهای نفتی به عنوان بستر شکل گیری سیاست ها و اثرگذاری بر آن، می پردازد. نزول بلندمدت تراز تجاری و تلاطم های درآمدی، بیماری هلندی و اثر جایگزینی، پیوندهای ضعیف با اقتصاد، عوامل اقتصاد سیاسی و آثار سیاسی، اجتماعی و فرهنگی، به عنوان 5 دسته از ویژگی های کشورهای نفتی مورد بحث قرار گرفته اند. اگرچه این مقاله - متاثر از ادبیات مصیبت منابع - بیشتر بر ابعاد و وجوه منفی اقتصادهای نفتی تمرکز دارد، اما وجود منابع طبیعی در برخی کشورها زمینه بروز ویژگی ها و آثار بسیار مثبت هم بوده است. گستره و عمق این ویژگی ها در کشورهای مختلف بسیار متفاوت است، اما قابلیت بروز آن ها در همه کشورهای نفتی می تواند وجود داشته باشد. توجه به این ویژگی های بالفعل و بالقوه و محدودیت ها و همچنین فرصت های ناشی از آن ها، لازمه سیاست گذاری واقع گرا و اثربخش در هر حوزه ای از جمله علم، فناوری و صنعت است. در مقاله های بعدی راجه به نسبت این ویژگی ها با اقتصادهای دانش محور و همچنین نقش سیاست های علم، فناوری و صنعت در این فرآیند گذار، بحث خواهد شد.

عنوان مقاله [English]

Transition from oil-based economy to knowledge based-economy and analyzing the role of science, technology and industrial policies

نویسنده [English]

  • Ali Maleki
چکیده [English]

This series of articles are intended to provide an analysis for the transition process of oil-based economy to knowledge-based economy, which specially highlights the role of science, technology and industrial policies. Although there has been numerous studies concerning the role of these policies in achieving knowledge-based economy, this role is rarely discussed in the case of countries that have an economy based on natural resources, particularly oil-based countries. In this series of articles it is assumed that analyzing policy making in any sector, like science, technology and industry should not take place independently and without considering the relevant settings and surroundings. In this article characteristics of oil-based economies are considered as the base for policy making and its impacts. Long-term decrease in trade balance and income shock, Dutch disease and substitution effect, poor ties with the economy, political economic factors and political, social and cultural effects, are discussed as five categories of characteristics of countries with oil- based economies. Though focus of this article –influenced by literature based on disaster of resources- is on the negative aspects of oil based economies, there have been examples of positive effects of natural resources on a country’s economy. The scope and depth of such characteristics vary from country to country, but they can emerge in all of such countries. Policy making in any sector such as science, technology and industry, requires careful consideration of these defacto and potential characteristics and their limitation and opportunities resulted from them. In the next articles, the relation of these characteristics with knowledge-based economies, and the role of science, technology and industrial policies in the transition process are discussed.