تبیین سیاست های عمودی - گزینشی در سیاست گذاری بخش صادرات ایران

نوع مقاله : مطالعه موردی

نویسنده

دانشجوی دکتری علوم اقتصادی دانشگاه پیام نور تهران، پژوهشگر پژوهشکدۀ مطالعات فناوری ریاست جمهوری

چکیده

تجربۀ کشورهای موفق صنعتی و تازه صنعتی نشان می دهد که برای صنعتی شدن باید پله های نردبان مزیت نسبی به سرعت طی شود؛ یعنی هر کشور، در وهلۀ نخست، از صادرکنندۀ کالاهای اولیه و وابسته به منابع طبیعی به صادرکنندۀ کالاهای وابسته به نیروی کارِ با دانش بالا تغییر وضعیت یابد. سپس به صادرکنندۀ کالاهای فناوری محور و درنهایت به صادرکنندۀ کالاهای دانش محور مبدل شود. ایران، با توجه به پتانسیل فراوانی که در نیروی انسانیِ با مهارت زیاد دارد، سهم چندان زیادی در صادرات کالاهای با فناوری بالا و دانش محور ندارد؛ به عبارتی در پله های پایینی مزیت نسبی قرار گرفته است. لذا حضور ایران در عرصۀ صنایعِ با فناوری بالا نیازمند برنامه ریزی مناسب و اتخاذ سیاست های حمایتی متناسب با آن و در یک کلمه نیازمند سیاست گذاری عمودی - گزینشی با توجه به افق های زمانی مختلف است. بر اساس بررسی های صورت گرفته در این مقاله دربارۀ وضعیت ایران از منظر شاخص مزیت نسبی آشکارشده، ایران در مرحلۀ گذار از پلۀ اول (صادرات محصولات خام) به پلۀ دوم (صادرات محصولات با فناوری پایین) مزیت نسبی است. البته نه تنها این مرحلۀ گذار تقویت نشده، بلکه سهم کالاهای پلۀ اول به نسبت صادرات کالاهای پلۀ دوم درحال افزایش است. بنابر این بررسی، این نتیجۀ مهم به دست می آید که در ایران نباید کورکورانه به دنبال سیاست گذاری عمودی در صنایع با فناوری بالا بود، بلکه، با توجه به جایگاه ایران در پله های مزیت نسبی، سیاست گذاران باید بر ارتقای ایران از پلۀ اول به پلۀ دوم و استقرار مستحکم در این پله تمرکز داشته باشند. این نکته توجه به پله های بعدی مزیت نسبی را نفی نمی کند و سیاست گذاری عمودی و افقی برای دستیابی به صنایع با فناوری بالا را الزامی می داند. در این مقاله، با توجه به جایگاه ایران در پله های مزیت نسبی، چارچوبی کلان برای سیاست گذاری پویای صنعتی ارائه می شود که ضمن توجه به افق کوتاه مدت و سیاست های لازم در آن، برای جلوگیری از روند عقب برندۀ موجود از پلۀ دوم به پلۀ اول مزیت نسبی، سیاست گذاری میان مدت برای تقویت جایگاه ایران در پلۀ دوم مزیت نسبی و سیاست گذاری بلندمدت برای ارتقا در پله های مزیت نسبی نیز مدنظر قرار می گیرد. در تمامی این افق های زمانی، سیاست گذاری مبتنی بر سیاست گذاری عمودی و افقی است، به گونه ای که سهم سیاست گذاری عمودی در افق های کوتاه مدت و میان مدت بیشتر است و سیاست های افقی غالباً برای دورۀ بلندمدت به کار می رود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Explaining Vertical-Selective Policies in Export Policy of Iran

نویسنده [English]

  • Hamed Farahmand Moein
چکیده [English]

The experience of industrial countries shows that over time, a country attempts to industrialize the ladder ladder as soon as possible, comparing the comparative advantage, that is from the state of the commodities of primary goods and goods that are dependent on natural resources, to the exporter of goods Which are affiliated with the workforce. In the next step, it will become an exporter of IT products and eventually become exporter of knowledgeable goods.
This is despite the fact that Iran, given the high potential of highly skilled manpower, does not have much to contribute to the export of high tech products and know-how, or in other words, it has a comparative advantage in the lower steps. Therefore, the presence of Iran in the field of high-tech industries requires proper planning, adopting appropriate supportive policies, and in one word, requires a vertical-selective policy in accordance with different time horizons.
Vertical-selective policies are a set of measures in the short, medium, and long-term horizons of export goods and major export destinations. Therefore, the country must have measures that can be used to grow its currency and its continuity, what goods to export to and which countries there are, or whether there are problems or problems and obstacles to their realization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Vertical Policy
  • Selective Policy
  • Industrial Policy
  • Export
  • Public Policy

منابع

انصاری، منوچهر، رحمانی، حسین، رحمانی، کمال‌الدین، پاسبانی، محمد، عسگری، محمدعلی (1392). «ارائۀ مدل مفهومی تأثیر موفقیت پیاده‌سازی مدیریت دانش بر کسب مزیت رقابتی در شرکت‌های کوچک و متوسط (SMEs)». فصلنامۀ مدیریت بازرگانی، شمارۀ 1، ص 21-40.
برادران کاظم‌زاده، رضا، طباطبائیان، سیدحبیب‌الله. محسنی پارسا، مجید (1383). «پیشنهاد مدل عمومی سیاست‌گذاری صنعتی با تأکید بر صنعت الکترونیک». مجلۀ مطالعات مدیریت صنعتی، شمارۀ 5، ص 91-125.
زنوز، ‌هادی (1394). «منظور از سیاست تجاری چیست؟». میزگرد تخصصی نقش سیاست تجاری در متنوع‌سازی صادراتی و نیل به اقتصاد دانش‌بنیان. کد خبر: 305250. http://www.ilna.ir .
کروگمن، پل و اوبیسفیلد، موریس (1384). اقتصاد بین‌الملل، جلد اول: تجارت بین‌الملل. ترجمۀ دکتر حسین صمصامی. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
لال، سانجایا (1385). سیاست فناوری و تشویق بازار. تهران: دفتر سیاست صنعتی مرکز مطالعات تکنولوژی دانشگاه صنعتی شریف.
میرجلیلی، سیدحسین (1380). «رهیافت‌های جدید در نظریه و سیاست‌های تجارت بین‌الملل». مجموعه‌مقالات جهش صادراتی و سیاست‌های استراتژیک تجاری. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
ولی‌بیگی، حسن (1392). سیاست‌های توسعۀ تولید و صادرات بخش‌های پویا در کشورهای منتخب و مقایسه با ایران. تهران: مؤسسۀ مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی.
 
Cornelius, Peter (2002). Some Conceotual Issues. executive forum on national export strategies. in Creating Value: From Comparative to Competitive Advantage. ITC.
Haque, Irfan ul (1991). International Competitiveness: Public\ Privet Sector Interface. Washington: The World Bank: Economic Development Institute of World Bank.
Lall, Sanjaya (2002). “Linking FDI and Local Technology Development and Strategic Competitiveness”. UN Commission on Science and Technology for Development. Transnational Corporations 11, 3.
Lall, Sanjaya (2000). Selective Industrial and Trade Policies in Developing Countries: Theoretical and Empirical Issues. QEH Working Paper Series QEHWPS48.
Lall, Sanjaya (1995). “The Creation of Comparative Advantage: The Role of Industrial Policy”. Economic Development Institute. Oxford Department of International Development.
Lall, Sanjaya (April 1994). “The East Asia Miracle: Does the Bell Toll for Industrial Strategy?” World Development. Vol. 22, Issue 4, PP. 645-654.
Meier, Gerald M. and Seers, Dudley (eds.) (1984). Pioneers in Development. published for the World Bank by Oxford University Press.
OECD (1972). The Industrial Policy of Japan. Paris.                                                                        
Wade, Robert (1990). Industrial Policy in East Asia: Does It Lead or Follow the Market?,ch 9. Princeton University Press.