تأملی در نقش و جایگاه وقف و نیکوکاری در علم و فناوری

نوع مقاله : مقاله مروری

نویسندگان

1 دانشگاه اصفهان - دانشکده علوم و فناوری های نوین - گروه آینده پژوهی - عضو هیات علمی و مدیر گروه آینده پژوهی

2 دانشجوی کارشناسی ارشد آینده پژوهی، دانشکده علوم و فناوری های نوین، دانشگاه اصفهان

چکیده

امر خیر یا فعالیت های خیرخواهانه تداعی کنندۀ کمک های داوطلبانه به نیازمندان است؛ صرف وقت برای انجام امور داوطلبانه، مانند رسیدگی به سالمندان در آسایشگاه ها، یا صرف پول برای بهبود وضعیت انسانها در حوزه های مختلف با تمرکز بر نیاز اقشار آسیب پذیر و کم درآمد. این ها شناخته شده ترین صورت های امور خیر هستند. اما آیا، در نگاهی جدید، امر خیر می تواند در خدمت توسعۀ علم و فناوری باشد؟ در این مقاله، با محور قراردادن مهفوم وقف، امکان پذیری و ضرورت و مزایای ترویج فرهنگ امر خیر در کمک به نهاد علم و فناوری بررسی می شود. درنهایت، با بررسی سیر تاریخی زمینه های وقف در ایران و نمونه خوانی الگوهای موفق در دنیا، این نتیجۀ نهایی به دست می آید که سوق دادن امور خیر به سمت توسعۀ علم و فناوری، به خصوص در حوزۀ رشد شرکت های دانش بنیان و کسب و کارهای نوپا (استارت آپ ها)، به ارزش افزودۀ چندین برابری برای کل جامعه منجر می شود. خیری که مهمترین پیشران آن فرهنگ سازی در بین خیّرین و آحاد جامعه است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Thinking in The Role of Waqf and Charity Affair in The Field of Science and Technology

نویسندگان [English]

  • Mohsen Taheri Demneh 1
  • Zahra Heidari Darani 2
1 ​Faculty of Advanced Sciences and Technologies, Futures Studies Department University of Isfahan
2 Faculty of Advanced Sciences and Technologies
چکیده [English]

A benevolent act is associated with voluntary helps to the needy people, dedicating time to voluntary charity works like looking after the elderly in elderly houses, or giving money for improving peoples’ lives in different fields and mostly concentrating on vulnerable groups. These are the most recognized procedures of benevolent acts. Adopting a novel point of view, can we say that a benevolent act may be aimed at technology and science development? Through concentrating on the concept of waqf, the present paper surveys feasibility, necessity, and advantages of promoting the charity culture of helping the institutes of science and technology. By surveying the historical trend of the fields of waqf in Iran and reviewing successful models in the world, the study concludes that directing charity activities toward scientific and technology development and development of startups and knowledge-based companies in particular, results in several times more value added for the society as a whole. This is a kind of charity for which cultural works in the society and among charity payers is the most important driver.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Charity affair
  • Waqf
  • Development of Science and Technology
  • Knowledge Based Companies
  • Startups
منابع
آذری، علی‎رضا (1396). «نقش وقف علم و فناوری در تقویت ساخت درونی کشور؛ رابطۀ وقف، درخت علم و شرکت‎های دانش‎بنیان». مجموعه مقالات اولین همایش وقف علم و فناوری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، ص 13-14.
اکبری نوری، حنانه، سلطانی، معصومه (اسفند 1396). «ظرفیت وقف در توسعۀ پایدار نظام آموزشی: مدارس وقفی». مجموعه مقالات اولین همایش وقف علم و فناوری ، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، ص 17-18.
برنامۀ ششم توسعه، 1396.
ثقفی، فاطمه، افتخاری، حسین (1396). «تبیین مهم‎ترین چالش‎ها و عوامل موفقیت تجاری‎سازی دستاوردهای پژوهشی (مورد مطالعه: پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات)». نشریۀ علمی ـ پژوهشی مدیریت فردا، 16، 1-22.
درخشان، مرتضی، نصراللهی، خدیجه (1393). «تحلیل اثر توسعۀ بخش سوم اقتصاد بر شاخص‎های اقتصادی و راهکارهای توسعۀ آن در ایران ». فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی اقتصاد اسلامی، 14 (55)، 61-88.
دفتر همکاری‎های علمی و امور نخبگان شهید فهمیده منطقۀ شمال شرق (1395). وقف علم و فناوری. مشهد مقدس.
جهانیان، ناصر (۱۳۹۵)، «جایگاه نهاد وقف در اقتصاد بخش سوم». مجلۀ اقتصاد اسلامی، 16 (62)، 79-106.
جهانیان، ناصر (۱۳۹۰). «مبانی، اهداف و جایگاه وقف در مکتب اقتصادی اسلام». مجۀه اقتصاد اسلامی، 11 (42)، ۸۷ -۱۱۶.
حسینی مقدم، محمد (اسفند 1396). «روندهای جهانی، چشم‌اندازها، راهبردها و آموزه‌های ملی وقف علمی». مجموعه مقالات اولین همایش وقف علم و فناوری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، ص 13-14.
حیدری، محمدرضا، درخشان، مرتضی (اسفند 1395). «تحلیل کارکردهای بخش سوم (امور خیر و نیکوکاری) در توسعۀ اقتصادی و اشتغال». مجموعه مقالات اولین همایش ملی خیر ماندگار (مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)، تهران، بنیاد خیریۀ راهبری آلاه، ص 1-15.
دفتر همکاری‎های علمی و امور نخبگان شهید فهمیده منطقۀ شمال شرق با همکاری اداره کل اوقاف و امور خیریه خراسان رضوی. (1395). «وقف علم و فناوری». خراسان رضوی: دبیرخانۀ کمیتۀ یاوران وقف علم و فناوری.
سجادی، سیداحمد (1393). «آثار اجتماعی وقف اسلامی در ایران، فقه و اصول (1)». وقف میراث جاویدان، 22 (85)، 51-86.
سلامی، رضا، خطیبی عقدا، عبدالنبی (1394). «بررسی چالش‎های تجاری‎سازی فناوری (از دیدگاه شرکت‎کنندگان در هشتمین نمایشگاه اختراعات کشور)».
ﺷﺎﻃﺮﯼ، مفید، ﺁﺭﺯﻭﻣﻨﺪﺍﻥ، ﺭﺍضیه (1391). «ﺑﺮرﺳﯽ روﻧﺪ تغییرات ﻧﻘﺶ و ﺟﺎﯾﮕﺎه ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت زﻧﺎن از دورة ﺻﻔﻮی ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ (ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﻣﻮردی: ﺷﻬﺮﺳﺘﺎنﻫﺎی بیرﺟﻨﺪ، درمیان، ﺳﺮبیشه)». زن در فرهنگ و هنر، 4 (1)، 5-23.
شورای عالی انقلاب فرهنگی (1389). نقشۀ جامع علم و فناوری کشور.
ﺻﻔﺎﯾﯽﭘﻮﺭ، ﻣﺴﻌﻮﺩ، ﺳﯿﺎﺣﯽ، ﺯﻫﺮﺍ، ﺯﺭﮔﺮ ﺷﻮﺷﺘﺮﯼ، ﻣﺤﻤﺪﺍﻣﯿﻦ، ﺩﺍﺭﯼ‌ﭘﻮﺭ، ﻧﺎﺩﯾﺎ (1393). «ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺄﺛﻴﺮ وﻗﻒ ﺑﺮ ﺗﻮﺳﻌۀ اﻗﺘﺼﺎدی ﺷﻬﺮ اﻫﻮاز؛ ﻣﻄﺎلعۀ ﻣﻮردی: منطقۀ ﻳﻚ». نشریۀ پژوهش و برنامهریزی شهری. 5 (16)، 89-104.
صیامیان گرجی، زهیر (اسفند 1396). «وقف: میراثی از گذشته، سرمایه‎ای برای آینده: چالش‎های سیاست‎گذاری پژوهشی در برقراری ربط وقف و علم و فناوری در کشور». مجموعه مقالات اولین همایش وقف علم و فناوری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، ص 47-48.
کائینی، محمدرضا (1391). «پیشینه و کارکرد وقف در اسلام و تاریخ تمدن اسلامی»، نشریۀ فقه و اصول (وقف میراث جاویدان)، 79-80، 67-100.
کمیتۀ یاوران وقف علم و فناوری (1396)، دبیرخانۀ وقف علم و فناوری خراسان رضوی.
مصباحی‌مقدم، غلامرضا، مسلمی، حسن، عبدالهی، محسن (1390). «وقف به‌مثابۀ منبع تأمین مالی خرد اسلامی، ارائۀ الگوی تشکیل مؤسسات تأمین مالی خرد وقفی در کشور». فصلنامۀ پژوهشهای رشد و توسعۀ اقتصادی، 2 (5)، 91-130.
مهدی‌نژاد، جمال‌الدین، مقیمی، مهین (1396). «بررسی تأثیر وقف بر شکل‎گیری مدارس در ایران دورۀ اسلامی». فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی نقش جهان، 1 (7)، 49-57.
میرهاشمی، زهرا سادات، سرهنگیان، محمد (1393). «امکان استفاده از نهاد وقف در تجاری‎سازی دانش و فناوری و الگوی پیشنهادی آن». فصلنامۀ سیاستهای مالی و اقتصادی، 2 (8)، 63-82.
نریمانی، میثم (1396). «بررسی مسائل و مشکلات تأمین مالی شرکت‎های دانش‎بنیان». سیاستنامۀ علم و فناوری، 7 (1)، 13-15.
نصرالهی، خدیجه، عبدلی سبحانی، منصور (1393). «ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆثر ﺑﺮ ﺟﻠﺐ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﺷﻬﺮوﻧﺪان در ﺗأﻣﻴﻦ ﻣﺎﻟﻲ ﺧﺪﻣﺎت ﺷﻬﺮی از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺨﺶ ﺳﻮم، وﻗﻒ (ﻣﻄﺎلعۀ
ﻣﻮردی: ﺷﻬﺮ اﺻﻔﻬﺎن)»، مطالعات و پژوهشهای شهری و منطقهای، 6 (23)، 75-96.
یداللهی فارسی، جهانگیر، زهرا، کلاتهایی (1391). «جایگاه تجاری‎سازی در مدیریت نوآوری و معرفی مدل‎های تجاری‎سازی در حوزۀ صنایع پیشرفته». فصلنامۀ رشد فناوری، 9 (33)، 26-36.
 
Andreoni, J. (2007). Charitable Giving, New Palgrave Dictionary of Economics, 2nd Edition.
Andreoni, J. (2015). Charity and Philanthropy, Economics of. International Encyclopedia of the Social & Behavioral
Sciences, 2nd edition, 3, 358-363.
Cheek, Dennis W. Kramarek, France Michal. Rooney, Patrick (2015). Charity and Philanthropy: Overview.
International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences, 2(3).
Lyons, M. (2001). Third sector: The contribution of nonprofit and cooperative enterprise in Australia. Crows Nest
(Australia): Allen & Unwin.
McKeever, Brice (2015). The Nonprofit Sector in Brief 2015: Public Charities, Giving, and Volunteering.
Salamon, Lester M. (2018). Nonprofits: American’s Third Largest workforce. John Hopkins University, 46. The Johns Hopkins Center for Civil Society Studies | ccss. jhu.edu.
Salamon, Lester M. Sokolowski, S. Wojciech. Haddock, Megan A. Tice, Helen S. (2013) .“The State of Global Civil Society and Volunteering: Latest findings from the implementation of the UN Nonprofit Handbook”. Working Paper, 49.
Salamon, L. (2010). Putting the civil society sector on the economic map of the world. Annals of Public and Cooperative Economics 81 (2), 167–210
Salamon, Lester M. Sokolowski, S and Associates (2004). Global Civil Society: Dimensions of the Nonprofit Sector, Volume Two, Bloomfield, CT: Kumarian Press.
The Guardian. (2014). Beyond charity: three innovative types of business partnerships for nonprofits, http://yon.ir/tsZlJ.